ایتمیش [1] قیزین ناغیلی

یازان: بالاش آذر اوغلو – تبریز- باکی 1954-1944

نظم دن نثره چئویرن: آیدین یئنیلمز

بو باشلادیغیم ناغیل، خایال یا دا افسانه ده ئییل. من بو ناغیلی اوشاق اولاندا، قوجالاردان ائشیتمیشم. بو ناغیل نئچه نسیل، دیلدن – دیله گزیب، گلیب بیزه چاتمیشدیر.

بوندان اؤنجه، کندلرده، شاختا-بوران اولاندا، گئجه لر هامی بؤیوک – کیچیک، قوجا – جاوان بیر اوتاغا توپلاشاردیق. بیر نفرده شیرین – شیرین کئچمیش دن سؤز آچیب، ناغیل دئییردی. هامی نین گؤزوندن یوخو قاچاردی. تا گون چیخانا تک، هامی سئوینج ایله، ناغیل دئیه نه قولاق وئره ردیک.

ائله من ده قیشین بیر قارلی گئجه سینده بو ناغیلی ائشیتمیشم... 

 چوخ گئچمیشلرده، بیزیم بو یئرلرده، چوخ ظالیم خانلار واریمیش. بو خانلار، نه قایدا-قانون بیلرمیشلر، نه گوجسوزلره رحم ائدرمیشلر. کاسیب لارین ائولرینی داغیدیب، قان ائلرمیشلر. آنجاق بو خانلار، بیزیم کنددن، سئوینجی، یاشاییشی آلمیشدیلار. گلین لره، اوشاقلارا، آزادلیق سئون اینسانلارا، هامی سینا ظولم ائدرمیشلر.

کندده، ائله کی یاز اولاردی، چاییر-چمن گؤوه رردی. په یه لردن ده قوزولار مئیله نه – مئیله نه اوتلاماغا چیخاردیلار. ائله بو زامانلاردا ائوده روزو[1] قورتاراردی. بیردن گؤره ردین، هر ائودن نئچه نفر، اللرینده توربا ایله بیچاق، شیرین تره ییغماق ایچین، چؤله ساری گئدردیلر. تا خیرمانا[2]دک، کندلی لر، ائله بو شیرین تره ایله گئچینردیلر.

ائله بو یاز چاغلاریندا، ئولکه نین شاهی اوو ایچین ساراییندان چیخیب، نئچه گئجه –گؤندوز یول گئدندن سونرا، ساوالانین اته یینده، بیر یایلاغا چاتیر. شاهین بو یایلاغی خوشلاییب، ائله اورادا چادیر قورور. بیر گون سحر، شاه آتینی مینیب، سئیره چیخیر. بیر بولاقا چاتیب، بولاقین باشیندا بیر اوجا بویلو، گؤزه ل، بیر قیز گؤرور. یارپیز ده رن قیز، باشینی اییب، اوتانجاقدان شاها دؤنوب باخمیر.

شاه، او قیزین گؤزه للیکینه حئیران اولوب، آتدان یئره یئنیر. آما قیز، شاها باخمادان، دؤنوب گئدیر.هر گون اینسانلاری ئولدورن شاهین، دیزلری بوکولور. داها دایانماقا گوجو قالمیر. یالنیز، قیزین آخاسینجا باخیر.

شاه قاییدیب، آداملارینا بویورور هر یئری، هر کندی گزیب، آختاریب گؤردویو گؤزه ل قیزی تاپسینلار. آما بو ایش سونا چاتمیر. آیلار کئچیر بیر ایل اولور. بیر ایلدن سونرا، شاه یازچاغی گئنه همن یایلاغا گلیب، چادیر وورور. گئنه هرگون، قیزی گؤردویو بولاغین باشینا گئدیب اوتوروب، دوشونه ردی. ائله بیلیردی قیزین آیاق ایزلری، اوتلارین اوستونده قالیب. شاهین دردی ته زه له نیردی. طبیب لر، حکیم لر ائله بیلیردیلر شاه خسته له نیب هر درمان – داوا دئییردیلر، ایز بوراخمیردی.[3]

سایین اوخوجولار، ایندی سوروشورسوز، بو قیز هاردا قالدی؟ هارا گئتدی؟  نه دن تاپیلمیر؟ او گؤزه ل قیزی گؤزله ین، تکجه بیر شاه ده ییل ایدی. قیزین آنا- آتاسی دا هرگون، آغلار-آغلار، قیزلارینی آختاریردیلار. کیشی، آروادینا دئییرمیش کی: « داها یئتر خانیم، نه قده ر آغلایاجاقسان، داها ایتیبدیردا، ئوزون بیلیرسن دا نه قده ر آختارمیشام، داغ قالمادی، مئشه قالمادی، کند، شهر قالمادی، هر یئری آختاردیم. یوخدور.، یا اونو قورد یئدی یا دا تره ییغاندا، چایا دوشوب، بوغولدو.» آما آنانین اوره کی دایانمیردی، هئی یولاباخیردی .

قونشو کندین خانی نین اوغلودا، دسته سی ایله بیرلیکده، همن مئشه یه اووا [4] چیخمیشدی. او دا، قیزی گؤرجک، یئرینده دونوب قالیر. قیزین گؤزلری اونودا حئیران ائدیر. خان اوغلو، قیزی آتین ترکینه میندیریب دئدی: من اوومو ووردوم. تئز آتینی سوروب گئدیر. دسته سیده اونون دالیسیجا گئدیر تا کنده یئتیریرلر. ائله همن چاغدا، بیر عاشیق، چیگنینده ساز، قونشو کنددن قاییدیردی. بیر گون سونرا، گؤزه ل قیزین ایتمک خبری، هر یئری گه زیر. عاشیق ولی، بو سؤزو ائشیدرکن، سازینی گؤتوروب کنددن چیخیر. دئمک ائل قیزی، عاشیق ولی یه کؤنول وئرمیشدی. قیز ایله عاشیق ولی، هر گئجه گؤروشرمیشلر، عاشیق ولی، اونا چالیب اوخویارمیش، ایکی سیده آند ایچمیشدیلر سئوگی لرینده صادیق قالسین لار. قیز ( نرگیز ) ایتدیکدن سونرا، عاشیق ولی، سازینی گؤتوروب هر مجلیسده، هر شنلیک ده چالیب، اوخویوب مجلیسی یولا سالاندان سونرا، دوغما کندینه قاییدارمیش.

 دئییرلر عاشیق ولی، سازی چییننده، اوبالارین، کندلرین هامی سینی گه زردی، هر کنده یئتیشدیکجه، اؤز نیگارینی اولاردان سوروشاردی، آما بیر ایز تاپا بیلمیردی. کندین گؤزه ل قیزلاری، گئنج عاشیقا، اوره ک وئریردیلر آما اونون آیری دردی وارایدی. عاشیق ولی، کیمسه نین ائوینده قالمازدی. بو کنددن او کنده گئدیب، نیگارینی آختاریردی. نئچه ایل کئچدی. عاشیق، یورولمادان اینجیمه دن، یای دا، قیش دا، ایستی ده، سویوق دا، قاردا، کولک ده، کندلری گه زیب، نیشانلاندیغی قیزی ( نرگیزی ) آختاریردی.

بیرگون عاشیق، گه زه – گه زه گلیب بیر دوستون ائوینه چاتیر. عاشیق اورا یئتن زامان، کنده خبر دوشور، کندین قوجا-جاوانی توپلانیر. عاشیق ولی، گئنه دردینی آچیر، سازی ایله اونلارا سؤیله ییر. کندلی لرده، اوزولوب، ناراحت اولورلار. آرادان بیر دونیا گؤرموش قوجا کیشی دوروب، عاشیق ولی یه بئله دئییر:

«منیم یئتمیش [5] یاشیم وار آما منیم یالنیز اییرمی [6] ایل اوزوم گولوب. منده سنین کیمی بیر جاوان ایدیم، بیر ایله نیشانلاندیم. نئچه گون گه زمه یه گئتدیم، قاییدیب گلنده ائشیتدیم، منیم سئودییم قیزی، خان گوج ایله چکیب آپاریب. آجیقلاندیم، آغاج آلیب، خانی دؤیمه یه گئده جکدیم، آما خان منه ده لی آدی قویوب، بوینوما زنجیر سالیب، منی دوستاقا[7] سالدی. منیم عؤمروم نم دیوارلار آراسیندا گئچدی. ایندی ایسه سن، اوغلوم، گه زیب دولانماقین نه فایداسی وار سنه؟ سنده گل قاییت ئوز کندینده، بیر قیزلا ائولن، قال. »

دئییرلر کی عاشیق ولی، قوجانین سؤزونه قولاق آسیب، ئوز کندینه دؤنر. آما یاز چاغی، هانسی چایدان – بولاقدان گئچیرمیش سه، گئنه نرگیز یادینا دوشور. گئدیر گئنه نرگیزی ایلک دفه گؤره ن بولاقین باشیندا اوتورور، سویا باخیب، خیالا گئدیر. بیردن گؤرور، سویا بیر آدامین شکیلی دوشوب. دیکسینیب، دوروب باخیر گؤرور ائله دوغروداندا بیر آدام وار ایمیش. عاشیق ئوزو-ئوزنه بئله دوشونور: « بو کیمدیر؟ گئییم[8] لری، شاهلارا اوخشور؟ آما شاه بوردا نه گه زیر؟ نه ایچین تک گلیبدیر؟ » عاشیق ائله بو خیاللاردا ایدی، بیردن شاه سوروشور: « عاشیق، بوردا نه گه زیرسن؟ هارالی سان، آدین نه دیر؟ نییه بئله غملی – کدرلی سن؟ نییه بئله خیالا گئدیبسن؟ دردین نه دیر؟ اوره کیین سؤزونو منه دء بلکی ایشین سهمانا دوشدو. [9]  عاشیق ولی بیراز سوسور، ادامی تانیمیر، بیلمیر نه دئسین، یالان دا دانیشا بیلمیر، آنجاق سازینی آلیب بئله دئییر:

« گل سیرریمی سورما غریب

چوخ اوزوندور سؤزوم منیم

آدیم چیخمیش خاطیریمدن

بیلمه ییرم ئوزوم منیم

اوره ییمده آرتمیش [10] غبار

دولانیرام دیار – دیار

شاهیدیم دیر توزلو یوللار

قالمیش اوندا ایز[11]یم منیم

ایتیرمیشم دیلداریمی

هم صبریمی، قراریمی

اونوتمادیم ایلقاریمی

اونو گه زیر گؤزوم منیم

عؤمروم، گونوم قفسده دیر

گؤز یولدادیر، قلب سسده دیر

فلک منه هئی قصد ائدیر

چارام بودور، دؤزوم منیم

شیرین عؤمروم اولدو آغی [12]

ترک ائله دیم بو توپراغی

کئچن سنه[13]، باهار چاغی

ایتمیش دیر نرگیزیم منیم... »

عاشیق اوخودوقجا، شاه خیالا گئتمیشدی. نه زامان قارانلیق اولدو، نه زامان عاشیق قویوب گئتدی، هئچ بیلمه دی. شاه گئنه او گئجه نی فیکیردن یاتا بیلمه دی. عاشیق سؤزو قولاقیندا ایدی. سحر، شاه بویورور هامی آتلانیب ( آتلارا مینیب ) شاه ئوزوده ئونده، عاشیق اولان کنده ساری گئدیرلر. کنده خبر چاتیر، بوتون کندلیلر، شاهین قاباغینا گلیرلر. شاه یئتیشیب، گؤزه ل سارایینا گئدیر. شنلیک  تؤره نی [14] قورولور. شاه بویورور: « خبر وئرین عاشیق دا تؤره نه گلسین. » عاشیق گلیر آما شاه، عاشیقی تانییر آما اونا اوز وئرمیر. صنعتکارا حرمت قویمور. شاه بویورور » « عاشیق بیر شئی اوخو». تؤره نده کی لر ماهی سوسور. عاشیق دئییر: « سیز نه امر ائله سز من حاضیرام » شاه دئییر: « ایتن قیزین نغمه سینی اوخو ». عاشیق ولی، بونو ائشیدینجه، گؤزلرینه دومان یئنیر. ئوزو-ئوزونه دوشونور: « یوخ، بو دونن کی شاه دئییل، دونن کی آدام، اوره کی ساده بیر اینسان ایدی. بیرده، او ایستیر منیم، سئوگیمی، عشقیمی تحقیر ائتسین » عاشیق سوسور. شاهدا کئن ایله باخیر. آخیردا شاه، دیله گلیب دئییر: « عاشیق مجلیس چوخ گؤزله سین سنی؟ » عاشیق دئییر: « شاه سیز منی باغیشلایین، او نغمه بو مجلیسه لاییق ده ییل اوخویام. شاه نه قده ر آجیقلانیر، چوخ دئییر آز دئییر، عاشیق قبول ائتمیر. سونوندا، شاه دئییر: « بلکه سن مجلیسده کی شاعیرلردن قورخدون؟ یا ایکی کلمه سؤز دئمه یه جسارتین اولمور؟ ». عاشیق ولی، بو تیکان لی سؤزلری ائشیدرکن، بئله دئییر:

« شاعیر قلبی نازیک اولار

قیزیل گولون یارپاغی تک

هر سؤزونون بیر عطری وار

آنایوردون توپراغی تک

اونون جیلوو[15] سوز خیالی

گئنیش دیر، دونیالار قده ر

ئولچمک اولماز کمالینی

ده رین دیر دریالار قده ر

اونون کسکین باخیشلاری

بولودلاردان آخار کئچر

هر کلمه سی شیمشک کیمی

قارانلیغی یاخار کئچر

بعضاً شعیر دئین دیلدن

آتش قوپار، آلوو یاغار

بعضاً جوشان عوممان کیمی

بعضاً ساکیت دوروب باخار

چوخ اولار کی، بیر یارانمیش

اونون قلبین سالار تورا

بیر قوزویا حئیران اولار

مین بیر جئیران دورا – دورا

او بعضاً ده دوشمن سایماز

اونا پیسلیک ائله ینی

غیبتینده بهتان آتیب

مین بیر یالان سؤیله ینی

شاعیر بیلیر اصیل شعرین

دونیالارجا قیمتی وار

بیر شعر کی، هر کلمه سی

ائل ایچینده ازبر اولار

او، دوشونور، شاعیرلرین

شعری گه زیر الدن اله

رونق وئرمز یالان سؤزه

شاعیر اولان بیله – بیله

شاعیرین هئچ آیلیرمی ؟

ظولم ئونونده مرد بوغازی؟

شاعیر اولان مدح ائدرمی

خوش کئچمک چون روزیگاری؟

لاکین، بیر چوخ شاعیر هله

دویمور سؤزون قدرتینی

اودور، شاهلار مجلیسینده

مدحلرله کئچر گونو

قوی حؤکومدار واقیف اولسون

من مجلیس ده چوخ اولموشام

منم- منم دئیه نلرین

اللریندن ساز آلمیشام

من صنعته قوربان وئردیم

آز عؤمرومون چوخ ایلینی

سؤزلریم له باغلامیشام

چرخ شاعیرین سرت دیلینی

ایندی منه قورخاق دئمک

ای حؤکومدار اینصاف ده ییل. »

شاه بو سؤزلری ائشیدینجه، تئز الینی قیلینجا آتدی. سرکرده لر، وزیرلر هامی سی یئریندن قالخیب قیلینجلارینی چکدیلر. شاه، بیراز دوشونوب، خانا بویوردو، بؤیوک تونقال [16] ییغدیلار. شاه، غرورلا گلیب عاشیقین ئونونده دوردو. کینایه ایله عاشیق اسله سازینا باخیب، گولومسه دی. آنجاق، عاشیق ئوزونو پوزمادی. عاشیقین، سازین الیندن آلیب، اودا آتدی. عاشیق گئنه ده پوزولمادی. سونوندا شاه بویوردو عاشیقی دا آلیشان تونقاللارا آتسینلار. عاشیق، اودون ایچینده، هئیکل[17] کیمی دوردو. نه آغالادی، نه اینله دی [18]. آنجاق بیر س گلدی. هامی ائشیتدی:

« دوغرو دئمیش بیزیم ائللر

شاهلار قانا حریص اولور

دوشونجه ده، محبت ده،

یوخسول اولور، خسیس اولور

شاه، منی آتدیسا اودا

اسکیلمه دیم من دونیادا

ایندی جیسمیم آلیشسادا

محبتیم ده نیز اولور

خبر وئرین ایتن یارا

عاشیق ولی یاندی نارا

باش اگمه دی حؤکومدارا

دئدی یانان تمیز اولور. »

هامی آغلاییردی. عاشیقین یانماسی دا حؤکومدارین آجیقین سویوتمادی. شاه، آتا مینیب گئتمک ایسته دی آما کیمسه، شاهی ئوتورمه یه گئتمه دی. عاشیقی بیر تپه نین اوزه رینده قویلادیلار. ائله او زامان دان بری، عاشیقین مزاری بوتون کندلیلره، زیارت مکانینا دؤندو. بو خبر، دوستاقدا اولان نرگیزه چاتدی. او دا چوخ آغلادیقدان سونرا، بیر گون ابدیلیک یاشامینا سون  وئردی.

شاه سارایینا دؤنوب، کئف – نئشه ایچینده، نرگیزی ده، عاشیقی دا اونوتدو. دئییرلر نئچه ایلدن سونرا، شاه، گئنه دسته سی ایله بیرلیکده، اوو ایچین گلیب همن کنده چاتدی. او نرگیزی سورشماق ایچین، کنده گیردی، آما هامی شاهدان قاچیردی. کیمسه اونا قاباق گئتمه دی. شاه آجیقلانیب، بویوردو بوتون کندی اودا چکدیلر. اما گؤروردو هامی عاشیقین مزارینی زیارت ائتمک دن گلیر. داها آجیقلاندی. تحقیر اولدو. آتینی چاپیب اوزاقلاشدی. شاه چوخ یول گئدیب، یورولدو. بیر یئرده، دینجلمک ایچین، اتدان یئنیب اوتوردو. بو حالدا بیر چوبان ماهنی سی قولاقینا چاتدی. هئی اویان – بویانا باخدی، چوبانی گؤره بیلمه دی. بیراز سونرا، چوبان سوروسو ایله بیرلیکده، داغدان دوزه ائندی. چوبان بئله اوخویوردو:

« خبر وئرین نرگیز یارا

عاشیق ولی یاندی نارا

باش اگمه دی حؤکومدارا

دئدی یانان تمیز اولور... »

شاه، چوبانا آجیقلانمادان، اونو یاندیرمادان، آتینا مینیب، اوزاقلاشدی. ائله بیل اونو آغیر یوخودان اویاتمیشدیلار. سونوندا « او گؤردو کی بو ائللرین، ساده جه بیر صنعتکاری، قدرتلی دیر شاهدان بئله ». شاه عاجیزلیگی بیلینمه سین دئیه، ووقاری سینماسین دئیه، سارای مداحلاری اونا یاردیم ائتسین دئیه، اوره کینده کی یاراسینی اونوتسون دئیه، یالتاقلارین آراسیندا عؤمرونو سورسون دئیه، سارایینا دؤندو. آما بیلدی، اونون بیر صنعتکارجا اعتباری یوخدور.

[1] -روزو= روزی

[2] - خرمنلری ییغانادک

[3] -اثر ائله میردی

[4] - اوو = شیکار

[5] - هفتاد

[6] - بیست

[7] - زیندان

[8] - لیباس، پالتار

[9] - آسان اولدو، حل اولدو

[10] - اضافه اولونموش

[11] - ردّ، اثر

[12] - زهر، آجی

[13] - ایل، سال

[14] - جشن، مجلیس

[15] -افسار، دهنه

[16] - هیزم، آغاج

[17] - مجسمه

[18] - سیزیلداماق، گریه وزاری

گؤنده ر     بؤلوم لر: اؤیکو